بیماری های شایع روانی در دوره سالمندی

خطر ابتلا به بیماری های روانی شایع در هر مرحله از زندگی برای همه ما وجود دارد اما افراد مسن بیشتر از جوانان به آن دچار می شوند دلیل این امر افزایش تنش روحی و جسمی در این سن است.
بطور مثال افراد مسن از بیماری‌های جسمی مختلفی رنج می ‌برند و باید درد یا ناتوانی ناشی از این بیماری‌ها را تحمل کنند و یا ممکن است عزیزان خود را از دست داده باشند یا به دلیل مشغله های زندگی امروز مجبور به تحمل دوری فرزندان خود شده اند؛ بنابراین خلق و خوی آن‌ها حساس تر است و مستعد اختلالات روانی هستند.
سالمندان ممکن است به چه بیماری های روانی شایعی دچار شوند؟
در این دوره سالمندان به بیماری هایی شایعی دچار می شوند علاوه بر آن سلامت روان افراد مسن از اهمیت ویژه ای برخوردار است و افراد با تمرکز بر سلامت جسمی نباید شرایط عصبی و روانپزشکی سالمندان را نادیده بگیرند.
این نکته را نیز به یاد داشته باشید که سن نمیتواند عامل این بیماری ها باشد یعنی اختلالات شدید روانی و عصبی در سنین بالا را نباید طبیعی دانست.
آلزایمر یک بیماری شایع روانی در افراد سالخورده :
آلزایمر یکی از بیماری های عصبی و روانی است که مشکلات بسیاری را با افزایش سن به وجود می آورد این بیماری با از دست دادن حافظه کوتاه مدت شروع شده و در طول زمان ادامه می یابد به علاوه افراد توانایی تشخیص زمان و مکان را از دست می دهند تا زمانی که افراد حافظه بلند مدت را هم از دست بدهند و به مرور زمان سالمند شما حتی چهره و خاطرات گذشته را هم به یاد نمی آورد.
سالمند ممکن است توانایی کنترل اعمال ارادی مانند ادرار و مدفوع را نیز از دست بدهد و در مراحل شدیدتر، مغز نیز توانایی خود را در ارسال فرمان برای اعمال غیرارادی مانند تنفس، ضربان قلب و … از دست می دهد و اگر فرد به این مرحله از آلزایمر برسد بیماری منجر به مرگ او می شود.
علائم آلزایمر در سالمندان و راهکارهایی برای آن :
افراد مسنی که مبتلا به این بیماری می شوند به مراقبت بیشتری نیاز دارند تا بتوانند به فعالیت های عادی زندگی خود ادامه دهند. اگرچه هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد اما می توانید با کمک یک پرستار سالمند و اعضای خانواده پیشرفت بیماری را کاهش دهید.
شما میتوانید به سالمندان احساس امنیت و راحتی دهید. کتاب خواندن، خاطره گویی، نظرخواهی از آن‌ها و … به او کمک می کند، تمرکز کند. بعلاوه به یاد داشته باشید با او بحث نکنید و او را مجبور به انجام کاری که دوست ندارد نکنید.
افسردگی در سالمندان:
با بالا رفتن سن ما چیزهای زیادی را از دست می دهیم، این موارد ممکن است شامل سلامت جسمی، شغل، درآمد و حتی یکی از عزیزان باشد، پس نباید فکر کنیم که افسردگی در سالمندان امری طبیعی است و نیازی به درمان ندارد.
اگر سالمند شما دچار افسردگی شد باید در اسرع وقت او را درمان کنید تا روحیه از دست رفته سالمندان باز گردد یکی از بهترین راه ها برای درمان افسردگی خود درمانی است که همکاری بیمار در این معقوله امری ضروری است .
راهکارهایی برای درمان افسردگی:
برای درمان بیماری افسردگی که مشکلی شایع در سالمندان است می توانید افراد سالخورده را تشویق کنید که به جلسه موسیقی یا شعر بیایند، با افراد هم سن و سال خود که در گروه های خاصی کار می کنند آشنا کنید، آن ها را در باشگاه ثبت نام کنید، آن ها را به خرید ببرید و در صورت لزوم با روانشناس مشورت کنید و از او کمک بگیرید.
علائم افسردگی در سالمندان:
کم حرف شدن
احساس ناامیدی
خواب آشفته
کاهش فعالیت بدنی
افکار خودکشی
کاهش یا افزایش بی دلیل اشتها
حالت غم و اندوه عمیق و طولانی
غافل شدن از فعالیت های روزانه
پرهیز از حضور در اجتماع دوستان
از دست دادن اشتیاق و بی علاقگی نسبت به فعالیت های مورد علاقه
هذیان گویی در سالمندان:
هذیان نوعی دیگر از اختلالات روانی در سنین بالاتر است که پس از آن فرد برای مدت کوتاهی کنترل عواطف، احساسات و حافظه خود را از دست می دهد. باید به یاد داشته باشید که این بیماری فقط در افراد مسن نیست و گاهی در جوانان نیز بروز می‌کند.
سکته و حمله قلبی، کمبود خواب، کم‌ آبی بدن، بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های کلیوی، افسردگی از شایع ‌ترین علل هذیان می باشند.
علائم هذیان گویی نیز شامل موارد زیر میباشد:
خیال بافی و گوشه گیری
خواب آلودگی و اختلالات خواب
عدم تصمیم گیری درست
اشتباه پاسخ دادن به سوالات
ناتوانی در ابراز احساسات
سکوت یکباره و بی مقدمه
ناتوانی در پاسخ سریع به محرک ها
گیجی، ناتوانی در کنترل ادراک
نداشتن تمرکز در برخی از ساعات روز
پارکینسون در سالمندان:
پارکینسون در سالمندان یک بیماری عصبی است که سلول های قسمت خاصی از مغز را درگیر می کند و باعث اختلال در حرکات قسمت های مختلف بدن می شود. این بیماری می تواند ارثی باشد یا در اثر عوامل محیطی مانند ضربه به سر، استفاده از برخی مواد شیمیایی یا بیماری های قلبی عروقی ایجاد شود البته  به این نکته توجه کنید که بیماری پارکینسون و ام اس علائم مشترکی دارند.
متاسفانه هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد اما تغییر سبک زندگی، تجویز داروهای پیشگیرانه مؤثر یا جراحی های خاص می تواند پیشرفت آن را کندتر کند.
علائم پارکینسون در سالمندان:
لرزش در نقاط مختلف بدن مانند انگشتان، سر و گردن در اثر عواملی مانند استرس، عصبانیت یا اضطراب شدید
سفتی عضلات، خشکی ماهیچه در هر نقطه از بدن همراه با درد
خم شدن مفاصل در کمر و مفاصل دیگر مانند شانه ها
حرکات آهسته در فعالیت های عادی مانند راه رفتن، ایستادن و نشستن با سرعت بسیار پایین
از دست دادن اقدامات خودکار و غیر ارادی حرکات دست هنگام راه رفتن، پلک زدن، لبخند زدن و کارهایی از این دست به صورت ناخودآگاه
تغییر حالت گفتار، مردد بودن در تکلم، بی احساسی در چهره
از علائم دیگر بیماری پارکینسون میتوان تغییر صدا، تغییر حالات چهره، تغییر در شیوه نوشتن و را نام برد که این علائم با گذشت زمان شدیدتر شده تا جایی که فرد ممکن است توانایی راه رفتن، صحبت کردن و تمرکز را از دست بدهد.
اختلالات خواب در سالمندان
خواب کافی و با کیفیت نیاز هر فردی است زیرا مغز انسان برای استراحت و پاکسازی خود به خواب نیاز دارد و بد خوابی و اختلالات خواب منجر به فرسودگی مغز می شود.
این اختلالات در خواب که معمولا در افراد مسن بسیار شایع است مربوط به مشکلات عصبی و روانی است و می تواند به صورت پرخوابی، کم خوابی، بی خوابی و… ظاهر شود.
عوامل تاثیر گذار بر اختلالات خواب سالمندان :
سالمندان به هفت تا هشت ساعت خواب در شبانه روز نیاز دارند و در صورت عدم تامین آن باعث تحلیل مغز و سایر مشکلات عصبی مانند افسردگی، تشنج و … به مرور زمان می شوند علاوه بر این باعث بروز مشکلات جسمی مانند خستگی، ضعف و سردرد خواهد شد.
عواملی که در ایجاد این اختلال در سالمندان نقش دارند عبارتند از:
عوامل روانشناختی
بین بیماری های روانی و اختلالات خواب سالمندان ارتباط مستقیمی وجود دارد و یک فرد مسن که از بیماری هایی مانند افسردگی و آلزایمر رنج می برد معمولا نمی تواند خواب خوبی را تجربه کند.
مشکلات جسمی
اکثر افراد مسن به دلیل مشکلات جسمی نظیر ماهیچه ها، کلیه ها، ریه ها و .. دچار اختلال در خواب می شوند و نمی توانند به خوبی بخوابند.
مسائل مربوط به سبک زندگی
افراد مسن که الگوی خواب منظمی ندارند از اختلالات خواب رنج می برند از طرفی اگر عادت به نوشیدن مشروبات الکلی، قهوه و … در شب داشته باشند یا قبل از خواب غذای سنگین بخورند دچار این بیماری می شوند.
فاکتورهای محیطی
مسائل محیطی و مرتبط با سالمندان مانند هوای گرم یا سرد، هوای آلوده، سر و صدای زیاد از فاکتور های محیطی است که بر بی خوابی سالمندان تاثیر میگذارد.
متخصصین پس از تشخیص بی خوابی در سالمندان و همچنین نوع و علت آن با استفاده از روش های دارویی یا غیر دارویی اقدام به درمان آن می کند.
چه عواملی باعث اختلالات روانی در سالمندان می شود؟
سالمندان نیز مانند دیگران از استرس رنج می برند اما این استرس طبیعی که با افزایش سن به وجود می آید دلیلی برای ابتلا به اختلالات روانی در آن‌هاست به همین منظور مهم است که به سلامت روان والدین عزیزتان توجه ویژه ای داشته باشید به خصوص اگر آن‌ها تنها زندگی می کنند و کسی را برای معاشرت ندارند.
بر اساس گزارش های سازمان بهداشت جهانی و بنیاد سلامت روان، عوامل زیادی در ایجاد اختلالات روانی در سالمندان نقش دارند.
این عوامل عبارتند از:
درد مزمن
اثرات دارویی
اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
رژیم غذایی اشتباه یا سوء تغذیه
از دست دادن عزیزان
ناتوانی جسمی یا از دست دادن تحرک
زوال عقل ( بیماری آلزایمر)
بیماری های طولانی مدت ( سرطان یا بیماری قلبی)
اختلالات فیزیکی مؤثر بر احساسات، حافظه و تفکر
پیشگیری و درمان انواع اختلالات روانی در سالمندان:
بهترین راه برای درمان انواع بیماری های روانی در سالمندان پیشگیری از این بیماری هاست. داشتن یک سبک زندگی سالم و دور شدن از محرک های ترس به بزرگسالان کمک می کند بدن و ذهنی سالم داشته باشند.
داشتن تغذیه سالم، خواب کافی، اجتناب از شنیدن اخبار بد، سرکوب نکردن احساسات، ورزش روزانه و لذت بردن از زندگی از تعلقات سبک زندگی هایی در سنین پایین است که می تواند جهت جلوگیری به ابتلا سالمند به بیماری های روانی مؤثر باشد.
به علاوه تکنیک های مدیتیشن، ورزش های گروهی و فعالیت های حمایتی نیز می تواند به سلامت روان سالمندان کمک کند.
بیماری های روانی در سالمندان قابل درمان است و در برخی موارد حتی در صورت رعایت توصیه های پیشگیری، سالمندان دچار مشکلات روانی نمی شوند و استفاده از روش های درمانی دارویی، روان درمانی، نوروفیدبک و… ممکن است منجر به درمان آن نیز شود.
این روش ها متناسب با نوع بیماری، شدت بیماری، سن و سبک زندگی توسط پزشک متخصص انتخاب می شود.

منبع : سمندری ، سعید . روانپزشکی سالمندان ( 1400) . تهران : نشر مهر زهرا ( س)